Peyzajda 4.Boyut, ülkemizde bilinmeyen veya yeteri kadar tanınmayan bitkiler hakkında, profesyonel ve amatörlere bilgi verilmesi amacı ile hazırlanan bir programdır. Her ay yeni bir bitki tanıtımı yapılmakta, Palmiye Merkezi deneyimleri de aktarılmaktadır.

Palmiye Merkezinin bir hizmeti olan, bu programın sizin veya bir arkadaşınızın e-posta adresine gönderilmesini arzu ediyorsanız, lütfen abone olunuz (abone olmak tamamen ücretsizdir, adresinize herhangi bir reklâm gönderilmeyecektir).

PEYZAJDA 4.BOYUT'a  abone olmak istiyorum>>>>>>>           Arkadaşımı öneriyorum>>>>>>

Kaya bahçelerinde rahatlıkla kullanılabilecek,  yazın susuzluğa, kışın da dona çok dayanıklı, kırmızı renkli çiçeği aylarca devam eden bir bitki arıyorsanız, Hesperaloe parviflora'yı öneririz.

-18C derece soğuğa dayanan ve "Soğuğa Dayanıklı Kırmızı Yukka" olarak da adlandırılan bu bitki, ılıman ve soğuk iklim bölgelerinde, tropik efekt yaratmak için kullanılmaktadır. Soliter kullanımda yandan kardeşlenme göstererek geniş çapa ulaşan ve çok sayıda uzun saplı kırmızı çiçekleri ile ilgi odağı olan bitki, yol kenarlarında veya gruplar halinde de kullanılmaktadır.

Ülkemizde ilk defa Palmiye Merkezi’nde üretilerek denenen Hesperaloe parviflora, bu yıl  az  sayıda satışa sunulmuştur. Merkezin ilk ürettiği bitkilerden elde ettiği tohumlardan, bu yıl üretim başlamıştır. Yeni üretim bitkiler de önümüzdeki yıllarda satışa sunulacaktır.

Hesperaloe,  Agavaceae ailesinden çok yıllık, 5 türü olan cinsdir. Bir metreye kadar boylanan bu küçük cinsin adı Aloe kelimesiyle Batı (batıdan) anlamına gelen Latince Hesper önekinden oluşmuştur ve coğrafi yayılım alanı olan Güneybatı A.B.D. Ve Kuzey Meksika’yı ifade eder. Aslında  Afrika kökenli Aloe cinsine benzediği söylenemez, Yucca ile ise çok yakından ilişkilidir.

Hesperaloe cinsi bitkiler sık veya seyrek, gövdesiz rozet şeklinde büyür. Hepsinin, en belirgin olarak H. Parviflora da görülen bir özelliği, rizomlarla yayılmasıdır.  Bitkinin derine gömülen kalın, kazık kökü ve kenarları lifli dokulu, dar, sert, oluk gibi kıvrık yaprakları vardır. Yaprak kenarlarında, beyaz, bazen de gri renkli, kıvır kıvır, belirgin çok sayıda lif mevcuttur. 120 – 250cm uzunluğunda saplar üstündeki çiçekleri, boru şeklinde, az-çok sarkık ve pembemsi kırmızıdır. Meyvesi kapsül şeklindedir.

Hesperaloe parviflora:

100-140cm ye kadar boylanan gövdesiz bir türdür. Kardeşlenme ile yavaş yavaş yayılarak 150-200m çapında bir küme oluşturur. Kuzey Meksika ve Güneybatı Teksas’ta doğal olarak yetişen bu sukkulentin uzun, Dar ve yeşil yaprakları vardır. İlkbaharda, 150–200 cm uzunluğunda bir sap üzerinde, kurullar halinde, 2-3 cm uzunluğunda, çan şeklinde pembe-kırmızı çiçekler açar. Çiçekleri, yaz mevsimi boyunca, mayıs ayından ekim ayına kadar üzerinde kalır.

Kültür Yetiştiriciliği     :

Hesperaloe parviflora, kuru bir iklim, taşlı, drenajı iyi toprak isteyen uzun ömürlü, herdem yeşil bir bitkidir. Toprağın çok fazla organik madde içermesi veya killi olması çürümeye neden olabilir. Az miktarda ve seyrek olarak kompost  ya da herhangi diğer organik madde ilavesi, killi toprağın gevşemesine yardımcı olur. Drenajın uygun olmadığı durumlarda, bitkinin yükseltilmiş parter ya da küçük tümsek veya tepeciklere dikilmesi önerilebilir. Drenaj yönünden zayıf toprakların kum, çakıl veya tuğla kırıklarıyla karıştırılması drenajı sağlar ve serin, nemli iklimlerde kültür yetiştiriciliğinde başarıyı arttırır. Kaya bahçelerinin ideal bitkilerindendir.

-18C dereceye dayandığı rapor edilmiştir. Üretimi tohumla ya dasürgünlerinin ayrılmasıyla olur. Normal olarak tohumdan yetiştirildiklerinde çiçek açmaları için 2-4yıl  geçmesi gerekir.

Tropik etki’nin vazgeçilmez iki öğesi palmiye ve muzdur. Her iki tür bitki görüldüğünde, özellikle kuzey ülkelerinde yaşayanlar için tropik etki yaratır. Gerek palmiyelerin gerek de muzların soğuğa dayanıklı türleri vardır. Bu türler sıklıkla sıcak veya orta ılıman iklim kuşaklarında peyzajda tropik etki yaratmak için kullanılırlar.

Afganistan ve İran’ın yüksek dağlarında yaşayan, Nannorhops ritchiana palmiyesi -21C dereceye, Trachycarpus fortunei palmiyesi -18C dereceye dayanırlar. Muzların soğuğa en dayanıklısı Musa sikkimensis -20C dereceye,  Musa velutina ve Ensete glaucum -16C dereceye dayanırlar. Muzlar için verdiğimiz rakamlar, kök dayanıklığıdır, bitkilerin yaprakları daha düşük derecelerde donmaktadır.

Bugün tanıtacağımız SÜS MUZU Musa ornata nın kökü, -(10-12)C derece dona dayanıklıdır. Vatanı Hindistan ve Miyenmar (eski adı Burma) dır. Boyu 250-300cm'yi geçmeyen, hızlı büyüyen ve bol kardeşlenme gösteren bir türdür.Koyu yeşil renkli, üzerlerinde kahverengi çizgi ve lekeler bulunan ince ve zarif yaprakları, 150-180cm e ulaşır.Uzun sap üzerindeki çiçekleri sarı-turuncu, çiçeği saran kılıf ise gül pembesi renktedir. Çiçekler uzun süre açmaya devam eder, tozlaşmadan sonra ufak meyvelere dönüşürler. Çiçekler, tropik çiçek düzenlemelerinde kesme çiçek olarak da kullanılmaktadır.

Diğer muzlar gibi, bol humuslu, geçirgen toprağı ve bol güneşi severler. Meyve oluşturması için birden fazla fidanın dikilmesi önerilir. Üretimleri tohum veya kardeşlerin ayrılması ile yapılır. Don olan bölgelerde, kışın kökleri malç (tercihan, koyun, keçi gübresi) ile korunmalıdır.

Şemsiye Bitkileri (Cyperus) 600 kadar türü olan otsu bitki cinsidir. Bu bitkiler güneşe dayanıklı, susuzluğa ise dayanıksızlardır. Üretimleri tohum veya kardeşlerin ayrılması ile yapılır.

Peyzajda en fazla kullanılan iki türü, Papirüs (Cyperus papyrus) ve Şemsiye (Cyperus alternafolius) su bahçelerinin en önemli görsel öğelerindendir. Her iki bitki de fazla dona dayanıklı değildir. Akdeniz ve Güney Ege sahil kuşağında, devamlı bitki olarak kullanılabilirler. Kışın donun etkili olduğu diğer yörelerde, mevsimlik, kış bahçesi veya iç mekân bitkisi olarak kullanılmaktadırlar. Bu yörelerde, dış mekânda ilkbahar-sonbahar arası, bitkilerin saksıları ile birlikte toprağa gömülmesi veya havuza konulması, kışın da ılık bir ortama alınmaları uygulanabilecek bir yöntemdir.

Her iki bitki de devamlı ıslak bir ortam isterler, gövdelerinin bir kısmının su içinde olmasından da rahatsız olmazlar. Bu nedenle, bataklık veya fazla derin olmayan su içinde yetiştirilebilirler. Saksıda yetiştirilecekse, toprağın devamlı nemli tutulması uygun olur. 

PAPİRÜS

Latince adı Cyperus papyrus olan bu bitki, eski Mısırlılar tarafından kâğıt yapımında kullanıldığından, “Mısır Kağıt Sazı” olarak da bilinir. Yandan kardeşlenme ile çoğalan, çok yıllık bir bitkidir. Uzun, üçgen şeklinde, ortası yumuşak yapıda olan gövdesinde yaprak bulunmaz. Gövde ucundan çıkıp, ışınsal uzanan 100-200 adet, ince iplik görünümünde, 12-30cm uzunluğunda oluşumlar, bir arada yuvarlak bir kafa görünümü oluştururlar. Bu ince oluşumların her birinin ucunda, ufak, kahverengi bir çiçek bulunur. Başı ağırlaşan        bitkiler zamanla yana eğilim gösterirler.

Mısır ve tropikal Afrika kökenli bu bitkinin dona dayanıklılığı yoktur, bu nedenle don olasılığı olan yerlerde, sera şartlarında yetiştirilmelidir. Papirus bitkisi 200cm e kadar boylanır, yandan verdiği sürgünlerle, tek bir bitki 70-130cm çapa ulaşabilir. Bitki gelişimi için nemli bir ortama gereksinim gösterir. 

Eski Mısır’lılar, üçgen şeklindeki gövdeyi, bıçak gibi keskin bir aletle boylu boyunca açtıktan sonra, birçok gövdeyi yan yana sert bir zemin üzerine, koyup, bir tokmakla üzerlerine vurarak, ince bir levha oluşturmuşlar ve bu ince levhaları güneşte kurutularak, kağıt yapmışlardır.

ŞEMSİYE (Cyperus alternofolius=Cyperus involcratus): 150cm e kadar boylanabilen ve kardeşlenme ile 200-250cm çapa kadar genişleyen bir bitkidir. Gövdesi papirüs gibi üçgendir, gövde ucundan çıkan yaprakcık benzeri oluşumlar (bunlar yaprak değildir), papirüs’unkinden sayıca az, yapı olarak ise geniştir. Ülkemizde sıklıkla iç mekan bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Geçen ayın bitkisi olarak tanıttığımız, iç mekanda en gösterişli şamadora olan, Bambu Palmiyesi “Chamaedorea Seifritzii” den sonra bu ay da, aynı ailenin dona dayanıklı iki türünü: Dayanıklı Bambu Palmiyesi  (Chamaedorea Microspadix), Gövdesiz Şamadora (Chamaedorea Radicalis) ve iç mekanda kullanılan gösterişli bir diğer türü:  Parlak Şamadora (Chamaedorea metallica) yı tanıtıyoruz.

Dayanıklı Bambu Palmiyesi  ve Gövdesiz Şamadora -(7-8)C dereceye dayanıklı iki şamadora palmiyesidir, ülkemizde Akdeniz sahil kuşağında dış mekanda, gölge alanlarda rahatlıkla kullanılabilir. Parlak Şamadora’nın, bazı raporlarda -7-8C dereceye dayanıklı olduğu bildirilmişse de, deneyimlerimize göre yalnız –(2-3)C dereceye dayanabilmektedir. Bu nedenle dış mekanda kullanılması riskli gözükmektedir. Her üç tür de iç mekanda kullanılmaktadır. 

DAYANIKLI BAMBU PALMİYESİ : Chamaedorea microspadix

Vatanı Meksika’dır. Çok gövdeli, gölgeyi seven, ılıman iklim kuşağında dış mekanda, soğuk bölgelerde ise iç mekanda yetiştirilen bir türdür. 1,5-2 metre boya ulaşır.  

Yaprakları soluk yeşildir. Çiçekleri krem rengi, meyvesi portakal veya kırmızı renktedir. -7C° soğuğa dayanmaktadır. Türkiye’deki ilk örnekleri, Palmiye Merkezi Botanik Bahçesinde görülebilir.

GÖVDESİZ ŞAMADORA : Chamaedorea Radicalis                                                         Meksika kökenli bu palmiye doğasında serin, gölgeli, 1000 metreye kadar yükseklikteki yağmur ormanlarında bulunur. Bulunduğu ortamda toprak yapısı, kireç taşlıdır. -8C derece soğuğa dayandığı bildirilmiştir. 

Gövdesi olmayan bu palmiyenin tüysü yaprakları toprağın hemen üzerinden çıkarlar. Yaprakları koyu yeşildir, sert ve dik dururlar. 1 metre uzunlukta olabilen yaprakların her iki tarafından 10-18 adet, 40cm’ye kadar ulaşabilen ince uzun yaprakçıklar çıkar. Genelde gövdesiz olmalarına karşın, bir alt türü 3-4 metre boyunda, 2.5-3.5cm çapında gövde yapar. Birden fazla gövde yaptığı da bildirilmektedir.

Çiçek sapları toprak altından veya hemen toprak seviyesinden yükselir. Çiçekler parlak sarı veya turuncu renktedir. Meyvesi yaklaşık 6mm uzunluğunda ve turuncu renktedir.

PARLAK ŞAMADORA : Chamaedorea metallica                                                             Meksika kökenlidir. Yavaş gelişen tek gövdeli, 1metreye kadar uzayan bir palmiyedir. Yaprakları ilginç ve özel görünümlüdür. Bütün veya geniş bölümlere (segmentler) ayrılmış, metalik mavi-yeşil renktedir. Gövde boğumlarından yer yer hava kökleri çıkar.

Çiçekleri küçük, pembe-turuncu, 1cm çapındaki meyveleri siyah renktedir. Dekoratif, parlak görünüşlü genç bitkiler, grup halinde dikilirse daha da çarpıcı bir görünüm sergilerler. 

Bütün şamadoralarda erkek ve dişi bitki ayrıdır. Üretimleri tohumdan yapılır.

İç mekan için PALMİYE arıyorsanız, Bambu Palmiyesinden daha uygununu bulamazsınız. Bu bitkiyi iç mekanda bu kadar değerli kılan özellikleri, az ışık seviyesine uyum sağlamasının yanında, tam güneş altında bile, sararma veya kararma göstermemesi, kırmızı örümcek ile nematodlara, Zarif Şamadora’dan (Chamaedorea elegans) daha dayanıklı olması, ayrıca uzun boyu ve kardeşleme ile devamlı genişleyerek dolgun bir görünüm sergilemesidir. İç mekanda, özellikle büyük alışveriş merkezleri, görkemli görünümün istendiği, lobiler, yüksek tavanlı mekanlarda ideal bir bitkidir.

Şamadora’lar popüler saksı bitkileridir. Don olmayan sıcak iklim bölgelerinde, dış mekanda gölgede yetiştirilirler. Genelde orman altı bitkileri olduklarından, direkt güneş ışınlarına dayanıklılıkları fazla değildir.

BAMBU PALMİYESİ (BAMBU ŞAMADORASI) grubun diğer üyelerinin aksine, güneşe dayanıklıdır,  doğada Meksika, Belize, Guatemala ve Handuras’ın açık veya sık ormanlık bölgelerinde bulunur.

300-350cm yüksekliğe ulaşan, çok gövdeli bir palmiyedir. Her gövdede 4-5 yaprak bulunur. Yapraklar 70-100cm uzunlukta, 5-18 çift, zarif, ince, uzun lanset şeklinde yaprakçıklar içerir. Uçtaki yaprakçık çifti, diğerlerinden daha kısa ve geniştir. Çiçek sapları, yaprak altlarından çıkar. Her iki cinste de basit dallıdır. Dişi çiçek sapları portakal rengindedir. Meyveler yuvarlak, siyah, 8mm çapındadır. Yetiştiriciler arasında, genelde daha geniş yapraklı bir tür olarak bilinen, Chamaedorea Erumpens de aynı bitkidir.

Chamaedorea Seifriizii, California, Hawai, Florida, Güney Avrupa, Avustralya, Uzak Doğu ve birçok sıcak bölgede bahçe ve parklarda yetiştirilmektedir. Chamaedorea Elegans’tan sonra, dünyada en yaygın, Şamadora türüdür. Her yıl yaklaşık 18 ton Chamaedorea seifriizii tohumları toplanıp satılmaktadır. Ülkemizde pek tanınmayan bu bitki hava sıcaklığının -2C derece altına düşmediği yörelerde dış mekanda rahatlıkla kullanılabilir. Ülkemizde 10 yıldır, Palmiye Merkezi tarafından üretilmektedir.

Üretimi tohum iledir. Tohumlar genelde 100 gün içinde çimlenirler, ancak bazı tohumların 2-3 yıl sonra çimlendikleri de görülmektedir.  

Şamadora’lar, iç mekanda bütün palmiyeler arasında en dayanıklı olanlardır. Yalnız ışık azlığını değil, genelde sulamadaki aksaklıkları da tolere ederler. Bununla beraber iyi gelişmeleri için yeterli ışık ve muntazam sulama gereklidir.

YILDIZ AĞAÇLARI: Grewia occidentalis, Grewia  flavescens ve Grewia lasiocarpa

Ülkemizde hemen hemen hiç tanınmayan Grewia cinsi, Tropik ve subtropik Afrika, Güney Asya kıyıları ve Avustralya da bulunan 150 den fazla türü kapsamaktadır. Tiliaceae-Ihlamurgiller ailesinden olan bu bitkilere Yıldız Ağaçları denmektedir. Cinse dahil olan türlerden bazıları herdem yeşil, bazıları da yaprak döken,  çalı veya tırmanıcı formda bitkilerdir.

Yıldız ağaçları genelde dona duyarlıdır. Ancak hafif dona dayanabilir, aksi halde ciddi zarar görür ve ölebilirler. Yarı gölge, humusca zengin, iyi drenajlı ortamlarda daha iyi gelişme gösterirler. Üretimleri tohum ve çelikle yapılmaktadır.

Merkezimizde Grewia occidentalis, Grewia  flavescens ve Grewia lasiocarpa türleri üretilmektedir.

Mor Çiçekli Yıldız Ağacı-Grewia occidentalis:

Doğal olarak, Güney Afrika’da Swaziland, Lesotho, Zimbabwe ve Mozambik’te yayılım gösteren, herdemyeşil  büyük çalı veya küçük ağaçtır. Yaprakları, koyu yeşil, oval, dişli ve serttir, 3 metreye kadar boylanabilir ve geniş taç yaparlar.

İlkbahar ve yaz boyunca yıldız şeklinde, mor çiçekler açar. Çiçekten sonra oluşan, küçük dört loplu meyveleri, kuşlar tarafından sevilerek yenilir.

Üretimi taze tohumların çimlendirilmesi ile yapılmaktadır. Budama yapılarak bitkiye  istenilen form verilebilir. Merkezimizde çalı ve standart ağaç formunda yetiştirilmektedir.      

Sarı Çiçekli Yıldız Ağacı-Grewia flavescens:

Güney Afrika Cumhuriyeti, Güney Botswana ve Doğu Namibia’da doğal olan bir türdür. Çalı formundaki bitkinin dalları, etrafa ve yukarı doğru düzensiz bir şekilde yayılma gösterirler. Yıldız şeklinde, küçük sarı çiçekleri, tüm yaz boyunca açarlar. Çiçekler daha sonra silindir şeklinde sarı-kahverengi meyveye dönüşürler. Meyveleri tatlıdır, yenilebilir, ancak tohum etrafındaki etli kısım çok azdır.

Çit bitkisi olarak kullanılabildiği gibi, soliter veya grup olarak da kullanılabilir.      

İri Mor Çiçekli Yıldız Ağacı-Grewia lasiocarpa:

Bu bitki de, doğal olarak, Güney Afrika Cumhuriyeti’nde bulunur. Yukarıda bahsettiğimiz türlere göre, yaprakları ve çiçekleri çok daha  büyüktür. Yaprak sapları tüylü, yaprakları büyük eliptik, çiçekleri Grewia occdentalis ile aynı renk ve şekilde olup daha büyüktür. Çalıdan çok, küçük bir ağaç formunda gelişme eğilimi gösterir,10metreye kadar yükselebilir. Humusça zengin, iyi drene edilmiş, güneş alan yerlerde gelişimi daha iyidir.

Yukarıda bahsettiğimiz 3 tür Grewia, ülkemizde, dış mekan bitkisi olarak yalnız kısa süreli, hafif donların görüldüğü, ısının -5C derece altına düşmeği yörelerde kullanılmalıdır. Bu yöreler dışında, sera ve kış bahçelerinde kullanılabilecek bitkilerdir.

Dietesler, herdemyeşil, çok yıl yaşayan, rizomlu (yumru köklü), 6 türden oluşan bitkilerdir. Vatanları, Orta ve Güney Afrika ile Avusturalya’nın Lord Howe adasıdır. Doğada kuru veya sulak çayır alanlar ve orman kenarlarında bulunurlar.

Gövdesiz olan Dietes türlerinin hepsinde, dipten çıkan ince uzun yapraklar, dikey olarak yükselir, eski yapraklar yanlara doğru açılırlar. Rizom köklerin etrafa uzaması ile yeni sürgünler, kardeşler oluştururlar. Uzun çiçek sapları üzerindeki göz alıcı çiçekleri kısa ömürlüdür ve ilkbahardan yaza kadar açar. Genel olarak -8, -10C derece soğuğa kadar dayanırlar. Daha soğuk bölgelerde seralarda veya ev içlerinde yetiştirilmeleri önerilir.

Dietesler, güzel, ince, zarif yaprakları ve göz alıcı iri, renkli çiçekleri nedeniyle peyzaj düzenlemelerinde, özellikle havuz kenarlarında ve bataklık bahçelerde kullanılabilirler. Ancak drenajı iyi, humusça zengin topraklarda, sulamanın muntazam olması şartıyla daha iyi gelişme gösterirler. Çiçeklenme devresi sonuna kadar bitkiler iyi sulanmalı ve ayda bir kez dengeli gübre ile beslenmelidirler. Çiçeklenme devresinden sonra gübre ve su azaltılır veya kesilir. Güneş altında olduğu gibi yarı gölgede de problemsiz olarak yetiştirilirler.

Üretimleri tohumdan veya kardeşlerin ayrılması ile yapılır. Tohumlar ilkbaharda veya sonbaharda ekilmelidir.Kardeşlerin ayrılması için, çiçeklenme devresinin geçmesi beklenmelidir.

6 tür Dietes’in 3 türü Palmiye Merkezinde üretilmektedir. Merkezimizde üretilen dietesler hakkında kısa bilgi aşağıda verilmiştir.

SARI DİETES Dietes bicolor (Syn Moraea bicolor) Güney Afrika kökenlidir. Limon sarısı çiçekleri 90 cm yüksekliğe kadar ulaşır. 6 petalden 3 tanesi daha büyüktür ve bazal (alt) kısımlarında kahverengi gözler vardır.

BÜYÜK ÇİÇEKLİ DİETES Dietes grandiflora: Bu tür 100cm yüksekliğe ve kardeşlenmeyle 100cm çapa ulaşır. 8-10 cm çapında irise benzeyen uçuk mavi çiçeklerinin ortasında mor ve portakal rengi gözler vardır.Çiçekleri ilkbaharda açmaya başlayarak ve yaz boyu devam eder.

İRİS ÇİÇEKLİ DİETES Dietes iridioides:: Bu tür, büyük çiçekli dietesten daha kısa boyludur. 60 cm yüksekliğe kadar çıkar.Çiçeklerinin çapı 6-8 cm kadardır. Çiçek sapları 60 cm ye kadar uzar. Orman altı bitkisi olduğundan uzun ağaçların altında, yarı gölgede iyi gelişim gösterir.

İnsan doğası gereği, daima kendinde olmayanı her zaman görmeye aşina olmadığı nesneleri görmeyi ve elde etmeyi düşler. Bitkisel tercihte de bu istekler öne çıkmaktadır. Biz Akdeniz sahilinde yaşayanlar için, görmeye alışık olduğumuz, fazla ilgimizi çekmeyen, Zakkum, Zeytin, Muz, Narenciye türleri, ülkemizin veya Avrupa’nın daha soğuk bölgelerinden gelenler için, son derece çekici bitkilerdir. Gene Uzak Doğuda, bizim için çok değerli olan, Orkide, Sikas gibi bitkiler, bir Sardunya veya Gülden daha fazla ilgi toplamamaktadır.

Bitkilerde yaprak rengi, içerdiği klorofil nedeni ile  genel olarak yeşildir. Yeşil dışı yaprak renkleri her zaman ilgi odağı olurlar. Kırmızı veya Ebruri (variegata) yaprakların yanı sıra mavi de gerek doğada, gerek Peyzajda daima ilgi odağı olmuştur. Doğada mavi yapraklı bitkilerin hemen tamamına yakını için geçerli olan kural, bu bitkilerin suyun az olduğu doğal ortamlarda yetişmesi ve bu nedenle susuzluğa ve ihmale dayanıklı olmalarıdır.  

Bugün tanıtacağımız Mavi Palmiye, gerek olağan üstü ilgi çekici mavi rengi, gerek soğuğa dayanıklılığı nedeni ile kısa süre içinde, en fazla arananlar arasına girecektir. Bizde peyzajda en fazla kullanılan  Vaşingtonya palmiyeleri kadar soğuğa dayanıklı olan bu türün, henüz yeterince tanınmamasının nedeni, ülkemizde kitle üretiminin yapılmaması ve yavaş büyümesi nedeni ile, yurt dışı fiyatlarının da yüksek olmasıdır. Soliter veya grup olarak kullanılan Mavi Palmiyenin, özellikle patika kenarlarında, yol bitkisi veya kısa çalı türlerinden, yüksek yeşil palmiyeye geçişte, ara bitki olarak kullanılmaması için bir neden yoktur.

BRAHEA       

Brahea Palmiyeleri, Baja California, Guadalupe adaları, Meksika, Guatamela ve El Salvador’un kireçli, gıdadan fakir topraklı, yamaçlarında ve kuru bölgelerde yetişen, çoğu tek gövdeli olan 16 türü kapsamaktadır.

Brahea’lar, geniş gövdeli, yavaş büyüyen yelpaze şeklinde yaprakları olan palmiyelerdir. Kuru, kireçli bölgelerde ve yamaçlarda daha iyi gelişirler. Tropik veya sıcak bölgelerde aynı derecede iyi gelişim gösterirler. Hermafrodit’dir, tek bir bitki tohum yapabilir. Tohumlarının çimlenmesi, 2-3 yıla kadar uzayabilmektedir.

MAVİ PALMİYE  BRAHEA ARMATA

Baja California kökenlidir. Erişkin palmiyenin 10-12 metre uzunluğunda, kalın gövdesi, ölü yapraklarla kaplıdır. Yaprak saplarında beyaz dişler vardır. Yelpaze yapraklar derin bölmeli, mavi-yeşil, mumsu görünümdedir.

Bu alımlı palmiyenin çiçek sapları, 5 metreye kadar uzunlukta olabilir. Tepe noktasından çıkan bu saplar,  bitkinin  üzerinde bir yay çizdikten sonra aşağı sarkarlar. Olgun meyveleri kahverengidir. Tohumlar yuvarlak veya oval olup, 10-20mm  uzunluk veya çaptadır.

Merkezimiz koleksiyonunda bulunan diğer  Brahea’lar; BRAHEA BRANDEGEEİ  San Jose Hesper Palmiyesi, BRAHEA BERLANDİERİ, BRAHEA DULCİS  Tatlı Brahea , BRAHEA EDULİS Yenen Brahea-Guadalup Palmiyesi , BRAHEA ELEGANS  Zarif Brahea dır.  

Puya’lar Bromeliaceae ailesinin en büyük grubunu oluştururlar.Bilinen, yaklaşık 170 kadar türün tamamı Güney Amerika kıtasında bulunmaktadır. Bazı türler, 6m.ye kadar boylanırlar.  Herdemyeşil ve çok yıllık olan bu türler, taşlık ve eğimli yamaçlarda rakımı 2000 m olan yüksekliklerde bile yetişirler. Genelde yerden çıkan saplı yapraklar bir rozet görünümü oluştururlar. Çalı formunda bitkiler olarak bahçelerde yetiştirilmektedirler. Puyalar, bromelia ailesindeki  diğer birçok türe göre soğuğa daha dayanıklıdırlar. Don olan yörelerde, kış bahçesi veya seralarda yetiştirilmelidirler. Vatanları Güney Amerika,  And dağları, Kosta Rika, Kolombia, Guyana, Kuzey Brezilya ve  Kuzey Arjantin dir.

Puyalar, direnajı iyi olan, değişik yapıdaki topraklarda kolaylıkla yetişirler. Genelde hafif donlara dayanıklıdırlar. Puyaların da, diğer Bromedia lar gibi, yaprak kenarlarının dikenli olduğu göz önüne alınarak, yürüme yolları yanına dikilmemeleri uygun olur.

Kültür bakımından önemli türleri: Puya berteroniana, Puya chilensis, Puya coerulea, Puya mirabilis, Puya raimondi dir.

Puya mirabilis: Arjantin ve Bolivya kökenlidir.Gövdesizdir, rozet şeklinde dağılım gösteren , ince yaprakları kaideden çıkarak 60-75cm e kadar uzarlar. Gümüşi-kahverengi yapraklarının uçlarında ufak ince, koyu kahverengi dikenleri bulunur. Kardeşlenme yaparak geniş kaideli bir grup oluştururlar. Bu nedenle grup efekti yaratılmak isteniyorsa, bitkiler arası 50-60cm den az olmamalıdır. Peyzajda genç (küçük) bitkilerle grup efekti yaratılmak için bitkiler daha sık dikilip, 2-3 yıl kadar bir süre sonra seyreltme yapılabilir.  

Çiçeği çok ilginçtir. 1-1,5m uzunluğunda bir sap üzerinde, salkım şeklinde, her biri 6-8cm e kadar uzayan, boru çiçekleri, sarımsı yeşil renktedir. Tohumlar oluştuktan sonra, uzun, eliptik, kahverengi tohum kılıfları bitki üzerinde uzun bir süre kalarak, ilginç görüntüyü devam ettirirler.

Palmiye Merkezi gözlemlerinde, Puya mirabilis, -4C dereceye dayanmaktadır. Bitki kışın kuru ortamda tutulabilirse daha da düşük donlara dayanıklıdır. Ülkemiz Akdeniz sahil şeridi ve Ege nin mikrokliması uygun kısımlarında, dış mekanda, kaya bahçelerinde, çim alanlarda soliter  veya insanların çok yaklaşmasının istenmediği ortamlarda bordür bitkisi olarak kullanılabilir.

Tropikal Afrika ve Madagaskar kökenlidir. Doğasında, genelde akarsu kenarlarında veya göl ve deniz sahillerine yakın yerlerde bulunur. 3000metre yüksekliğe kadar olan dağlarda da rastlanmaktadır. Diğer hurmalara göre daha yumuşak, zarif ince aşağıya sarkan, parlak yeşil yaprakları ile çok güzel bir hurmadır, Avrupa ve Amerika da bu nedenle sıklıkla peyzajda kullanılmaktadır.  

Kardeşlenme yapan bir palmiyedir. Gövdeleri 12cm çapında olup, 10 metreye kadar uzar. Ana gövdenin dışındaki gövdeler, dışarı doğru eğik olarak çıkarlar. Bu şekilde hem kendi ışık gereksinimlerini iyi bir şekilde sağlarlar, hem de göze hoş görünürler. 

Ülkemizde ilk defa Palmiye Merkezi tarafından üretilmişlerdir. Diğer hurmalara göre, çok erken yaşta çiçek açar ve tohum verirler. Bugün Palmiye Merkezi kendi ürettiği Senegal hurmalarından elde ettiği tohumları ve ve fideleri pazarlamaktadır.

Tropikal Afrika kökenli olmalarına karşın, soğuğa ve dona dayanıklıdırlar. Bu nedenle, ılıman iklim bölgelerinde de, dış mekan düzenlemelerinde en fazla kullanılan palmiyeler arasına girmişlerdir. Merkezimiz deneyimine göre, korunaksız yerde bulunan Senegal Hurmalarının yaprakları -4C derecede zarar görmektedir, ancak ilkbaharda yapraklar yeniden sürmektedir. 

   HİNDİSTAN DAĞ HURMASI (PHOENİX RUPİCOLA) 

Hindistan kökenlidir.. Phoenix roebelenii dışında, yaprakları en güzel olan hurmadır. Gövde 25cm çapında, tekdir. Boyları 8 metreyi bulur. 3metre uzunluğunda parlak yeşil olan yaprakları, üstte yatay konumdadır. Yapraklar, hafif dönerek aşağı sarkarlar ve ağaca diğer fenikslerden farklı güzel bir görünüm verirler. Fenikslerin en güzelidir. 

Meyvesi, parlak sarı, 2cm boyundadır, olgunlaştığı zaman koyu kırmızı olur. Tropikal ve sıcak iklimlerde yetişir. Genellikle iç mekanda kullanılmaz, ancak kullanılmaması için bir neden yoktur. Palmiye Merkezi deneyiminde, bu palmiyenin yapraklarının da, Senegal Hurmasında olduğu gibi -4C derecede yandığı gözlenmiştir. Yanan yaprakların yerine, ilkbaharda yenileri gelmektedir.

Cüce Feniksin, vatanı Laos’dur, Mekong nehri boyunca rastlanmaktadır. İlk defa Avrupa’ya, koleksiyoncu Carl Roebelen tarafından getirildiği için Phoenix roebelenii olarak adlandırılmıştır.

Tek ve ince olan gövdesinin  yüksekliği ender olarak, 300cm üzerine çıkabilen bir hurma palmiyesidir (Yunanca phoenix hurma demektir). İnce, tüysü, parlak yeşil, zarif  yapraklarının uzunluğu 90-150cm e ulaşır. Yapraklar gövdeden ışınsal olarak çıkarlar ve aşağı doğru sarkarlar. İnce ve kısa gövdesi, parlak, uzun ve sarkık yaprakları ile, çok zarif bir hurmadır. Bu nedenle peyzaj amacı ile , özellikle subtropik  ve sıcak-ılıman iklim bölgelerinde sıklıkla kullanılır. Ayrıca soğuk iklim bölgelerinde, iç mekanda kullanılmaktadır.

Diğer hurmalara göre daha erken yaşta çiçek açarlar, çiçekleri krem renktedir. Bütün hurmalarda olduğu gibi, ağaçlar tek cinslidir, erkek veya dişi olurlar. Çiçeklenmeden sonra, döllenme oluşmuş ise dişi bitkiler üzerinde küçük eliptik yeşil meyveler oluşur, zamanla renkleri siyaha döner.

Üretimleri tohumdandır. Kültürde, elde edilen  hibridleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Merkezimizde de Senegal hurması (Phoenix reclinata) ile Cüce Hurma (Phoenix roebelenii) hibridleri üretilmiştir. 

Merkezimiz deneyimlerine göre, bu palmiyenin yaprakları (-2) -  (-3)°C soğukta donmakta, ancak ilkbaharda bitki tekrar yapraklanmaktadır. Bitkinin dayandığı en düşük sıcaklık -6°C dir. Cüce feniks, organikten zengin ve süzek toprakta daha iyi gelişir, suyu sevmekle birlikte, kuraklığa dayanıklıdır. Bol ışık ve güneşi tercih eder, ancak yarı gölgeye de tolerans gösterir.

Anavatanı Meksika ve  Orta Amerika olan Ponsetya “Euphorbia pulcherrima” yılbaşında çiçeklendiğinden Yılbaşı Çiçeği veya ülkemizde Atatürk Çiçeği olarak tanınmaktadır.  Meksika’nın  Taxo yöresi  dağ yamaçlarında doğal olarak bulunan, bu bitki ilk defa 1825 yılında ABD Meksika büyükelçisi olan, Joel Robert Poinsett tarafından, Meksika’dan Amerika ‘ya getirilmiştir.

Gündüzleri 18-20 °C ve geceleri 12-15 °C idealdir, bununla birlikte daha yüksek ve aşağı sıcaklık derecelere dayanırlar. Genelde  bitkiler 10 °C  altında veya aşırı sıcakta kalırlarsa, yapraklarını kaybederler. Bu bitkileri ısı kaynaklarından veya soğuk cereyandan mümkün olduğunca korumak gerekir. Ponsetyalar, kısmen nemli toprakları tercih ederler. Toprak kurumaya başladığında ya da kuruduğunda, yeteri kadar su verilmelidir. Aşırı sulama bitkiye zarar verir. Bitkiler gelişme evrelerinde, her iki haftada bir çok amaçlı 15-15-15 gibi dengeli, sulu gübre ile beslenmelidir. Çok yıllık bitkilerdir.

Çiçekler, beyaz, kırmızı ve sarı renktedir. Çiçeklenme zamanı Kasım-Ocak ayları arasıdır. Kırmızı ponsetyalar 6 hafta, beyaz olanları da iki ay boyunca renkli kalır. Yeni formları veya alt türleri bahara kadar ilgi çeker. Çiçek açan bitkiler, duraklama devresine girerler, bu arada yapraklarını kaybedebilirler, bu devre boyunca sulama en aza indirilmelidir. Bitki. çiçeklenme dönemi daha düşük sıcaklık ister Tüm sene boyunca direk güneş almayan aydınlık ve sıcak ortamı sever. Saksıda yetiştirilen ponsetyalar, yazın dışarı alınabilir.

Saksı değişimi tercihan mayıs ayında yapılmalıdır. Genç bitkiler uçlarından hafif budanırsa daha iyi dallanma gösterir.