KUMKUAT (Fortunella margarita)

150 yılı aşkın süredir, Avrupa, Amerika ve Avustralya’da süs bitkisi ve meyve ağacı olarak kullanılan, Asya kökenli bir bitkiyi tanıtmak istiyoruz. Ülkemizde geçmişi çok eskiye dayanmayan bu bitki, son yıllarda tanınmaya başlamıştır. Hem egzotik görünümü ile güzel bir süs bitkisi, hem de yenilen meyvesi olan bu küçük ağaç, zannedilenin aksine soğuğa en dayanıklı narenciye türlerindendir. Bugün size bu güzel süs ve meyve ağacını tanıtıyoruz.

Botanikçiler tarafından önceleri Citrus cinsine konulan Kumkuat’lar, 1915 yılında Dr Walter Swingle tarafından Fortunella cinsi olarak tanımlanmıştır. Fortunella cinsinde 5 tür Asya kökenli kumkuat bitkisi bulunmaktadır. Kumquat adı Çince “Altın Portakal’ anlamına gelmektedir.

Kumkuatlar Güney Çin ve Malezya kökenlidir. 19.yüzyıl ikinci yarısında süs bitkisi olarak önce Avrupa ve Kuzey Amerika kıtalarına getirilmiş sonra da dünyaya yayılmışlardır.

Kumkuat ağaçları yavaş büyüyen kompakt bitkilerdir, en fazla 3-4,5metre yüksekliğe ulaşırlar. Gençken dalları yeşilimsi ve kıvrımlı, dikensiz veya hafif dikenlidir. Yaprakları sivri uçlu, oval, kenarları hafif dişli, üstü parlak, altı hafif soluk yeşildir. Meyve türüne göre yuvarlak veya oval şekildedir. Meyve kabuğu, altın sarısı veya turuncu-kırmızı olabilir. 3-7 dilimden oluşan, asidik meyveleri, çok sulu değildir, bazen çekirdek içerir, bazen de çekirdeksizdir. Meyveler kabukları ile birlikte yenebilirler. Genelde yazın çiçek açarlar, meyveleri sonbahar sonu sararmaya başlar ve toplanmadığı durumlarda, tüm kış bitkinin üzerinde kalırlar.

Fortunella hindsii- Hong Kong Wild: Hong Kong’da doğal olarak bulunan bir türdür. 1,5-2cm çapında yuvarlak meyvelidir. Çinliler tarafından yenilmekle birlikte, bu çok dikenli bitki, diğer ülkelerde, yalnız saksıda süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.Fortunella japonica- Marumi veya Yuvarlak Kumkuat: Meyveleri 1,5-2cm çapında, yuvarlaktır. Ağaç 2,5-3metre yüksekliğe kadar ulaşabilir. Nagami ye benzemekle birlikte, ondan daha fazla dikenlidir.Fortunella crassifolia- Meiwa veya Büyük Yuvarlak Kumkuat: Yuvarlak meyveleri 4cm çapında, portakal sarısı renktedir, birkaç çekirdek içerir. Bu cüce ağacın dalları dikensiz veya çok küçük dikenlidir. Kumkuatlar içinde meyvesi taze olarak yenmeye en uygun olanıdır. Fortunella crassifolia “Sun Stripe”: Japonya’da üretilen, alacalı (variegated)  yaprakları ve üzerinde yeşil çizgileri olan sarı renk meyveli, bir süs bitkisidir.Fortunella polyandra-Malezya kumkuatı: Ülkemizde tanınmamaktadır.      

Fortunella margarita-Nagami veya Oval Kumkuat: Dünyada ve Türkiye’de en yaygın olarak yetiştirilen kumkuat türüdür. Ağaç 4 metre yüksekliğe kadar büyür. Oval meyveleri 4-5cm uzunluğunda, 2-3cm eninde, portakal sarısı renktedir. Narenciyeler içinde soğuğa en dayanıklı olanlardandır. -12C derece soğuğa dayanmaktadırlar. Gerek süs bitkisi, gerek meyve ağacı olarak yetiştirilir.

Kumkuat meyveleri, kabukları soyulmadan yenilebildiği gibi, taze olarak, renk ve tad katmak için kokteyllere konulurlar. Reçel marmelât ve şurupları yapılarak kullanılır. Çin mutfağında, kumkuatın, portakal suyu, bal, tuz ve tereyağında  pişirilerek hazırlanan sosları, yaygın olarak kullanılır. Kumkuatdan tatlı turşu da yapılmaktadır.

Kumkuatlar, tohum veya çelikle üretilebilirler, ancak iyi bir çöğür üzerine aşılanma en uygun üretimdir, bu sayede istenilen bitki dış etmenlere karşı daha dayanıklı olarak ve ana bitki özelliklerini taşıyarak elde edilir. Çöğür (aşı fidanı) olarak Üç Yaprak (Poncirus trifoliata) tercih edilir. Bu yolla elde edilen bitki, saksıda büyümeye daha elverişlidir, daha yavaş büyür ve kompakt bir yapı gösterir. Turunca aşı yapılırsa, bitkinin büyümesi daha hızlıdır, ancak kompakt yapısı kısmen bozulur. Toprak ve suyun asit veya nötr olmadığı durumlarda (alkali), turunca aşılı bitkilerin yetiştirilmesi daha uygundur.

Kumkuatlar çok seçiçi değildir, geçirgen toprakları tercih etmelerine karşın, killi topraklarda da yetişmektedirler. Bol güneş ışığını tercih ederler, büyük ağaçların gölgesinde de olabilirler. Yazın toprakları kurudukça sulanmalıdır. Akdeniz bölgemizde yetiştirmede, Haziran-Eylül arası yaprak güvesine karşı tedbir alınmalıdır (mospilan veya muadili bir ilaç ayda bir gövdeye tatbik edilir).